Toplumsal Transformasyon

Toplumsal Transformasyon ve Sosyal İnovasyon

Toplum 1.0’dan Toplum 5.0’a kadar olan aşamalar,  teknolojik gelişmelere dayalı sanayi devrimlerinin neden olduğu insanlık tarihinde yaşanan toplumsal dönüşümleri ifade eden bir çerçevedir. Bu aşamalar, bir toplumda üst yapıyı şekillendiren ekonomik, sosyal yapının ve kurumların değişimini kuşkusuz teknolojik ilerlemelere dayalı olarak sınıflandırır:

1. Toplum 1.0 (Avcı-Toplayıcı Toplum)

    •    Özellikleri: İnsanlık tarihinin en eski evresi olup, bireylerin doğrudan doğadan elde ettikleri kaynaklarla hayatta kaldıkları bir toplum yapısını ifade eder.

    •    Ekonomik Faaliyet: Avcılık, toplayıcılık ve temel düzeyde hayatta kalma çabası.

    •    Teknoloji: Taş aletler, ok ve yay gibi basit araçlar.

2. Toplum 2.0 (Tarım Toplumu)

    •    Özellikleri: Tarımın keşfiyle başlayan bu dönemde insanlar yerleşik hayata geçmiş, toprak işleyerek üretim yapmaya başlamıştır.

    •    Ekonomik Faaliyet: Tarım, hayvancılık ve üretim fazlasına dayalı ticaret.

    •    Teknoloji: Sabandan sulama sistemlerine kadar tarımsal aletlerin gelişimi.

3. Toplum 3.0 (Sanayi Toplumu)

    •    Özellikleri: 18. yüzyılda sanayi devrimiyle ortaya çıkan bu dönemde, üretim süreçleri makineleşmiş ve fabrikalar kurulmuştur. Kırsaldan kente göç hızlanmıştır.

    •    Ekonomik Faaliyet: Sanayi üretimi, iş gücüne dayalı emek ve ticaret.

    •    Teknoloji: Buhar gücü, tekstil makineleri ve demiryolları.

4. Toplum 4.0 (Bilgi Toplumu)

    •    Özellikleri: 20. yüzyılda bilgisayarların ve internetin ortaya çıkmasıyla bilgiye dayalı bir toplum yapısı gelişmiştir. Üretim süreçleri otomasyonla hız kazanmıştır.

    •    Ekonomik Faaliyet: Hizmet sektörü ve bilgi tabanlı ekonomi.

    •    Teknoloji: Bilgisayarlar, internet, yazılım ve iletişim teknolojileri.

5. Toplum 5.0 (Süper Akıllı Toplum)

    •    Özellikleri: Teknolojinin insan refahını artırmaya yönelik şekilde kullanıldığı, insan odaklı, sosyal boyutu da önceleyen bir toplum yapısını ifade eder. Bu evre, dijitalleşme, dijital teknoloji devrimi özellikle insan merkezli yapay zeka, kısacası, insan ve makine işbirliği ile sosyal sorunların çözümüne odaklanır.

    •    Ekonomik Faaliyet: Dijital platformlar, yapay zeka, nesnelerin interneti (IoT) ve büyük veri analitiği ile sürdürülebilir ekonomik modeller.

    •    Teknoloji: Yapay zeka, robotik, büyük veri, blockchain, otomasyon ve otonom sistemler.

Bu süreç, insanlığın temel ihtiyaçlarını karşılama çabasından başlayarak daha karmaşık bir sosyal düzen kurma hedefine doğru ilerler. Toplum 5.0, bu zincirin en ileri halkası olarak teknolojiyi insan merkezli bir yaklaşımla birleştirir.

Toplum 5.0 kapsamında ele alınması gereken bir diğer husus teknolojik inovasyonun yanı sıra toplum yaşamında Sosyal inovasyon kavramının da ön plana çıkmasıdır. ‘Sosyal İnovasyon’ toplumsal sorunlara yenilikçi ve sürdürülebilir çözümler üretme süreci olarak tanımlanabilir. Bu süreç, bireylerin, toplulukların ve organizasyonların iş birliği yaparak sosyal etkiyi artıracak projeler geliştirmesini içerir.

Sosyal inovasyon örnekleri arasında eğitimde fırsat eşitliğini artıran programlar, çevresel sürdürülebilirliği hedefleyen uygulamalar ve dezavantajlı gruplara yönelik kapsayıcı, yaratıcı ekonomik modeller ve sosyal tasarımlar yer alır. Örneğin, Ashoka Fellowship, toplumsal değişim yaratan bireyleri desteklerken; Tom’s Shoes gibi şirketler, satın alınan her ürün karşılığında ihtiyacı olanlara bağış yaparak sosyal etkiyi ekonomik modele entegre eder.

Yaratıcı atölyeler ise, farklı disiplinlerden gelen bireylerin birlikte çalışarak yenilikçi çözümler geliştirdiği platformlardır. Bu atölyeler genellikle tasarım odaklı düşünme, ortak akıl geliştirme ve prototip üretimi gibi yöntemlerle ilerler. Örneğin, IDEO’nun Tasarım Atölyeleri, kullanıcı merkezli tasarım süreçlerini teşvik ederken; Global Service Jam gibi etkinlikler, dünya çapında bireyleri bir araya getirerek sosyal hizmetlerin yeniden tasarlanmasına odaklanır.

Sosyal Tasarım:

Sosyal tasarım, yalnızca estetik kaygıları değil, aynı zamanda toplumsal faydayı hedefleyen bir tasarım yaklaşımıdır. Bu yaklaşım, ürün, hizmet ve süreçlerin bireylerin ve toplulukların yaşam kalitesini artıracak şekilde tasarlanmasını içerir. Örneğin, Public Interest Design projeleri, sosyal sorunlara mimari ve tasarım çözümleri sunarken; Better Shelter, mülteciler için sürdürülebilir ve taşınabilir barınaklar tasarlayarak insani krizlere pratik çözümler getirmiştir.

Sosyal tasarım üç alanı yani yaratıcılığı, iş birliğini ve yenilikçiliği birleştirerek toplumsal değişim yaratmada kritik roller üstlenmektedir.

Sosyal Sorunların Çözümüne Yönelik Sosyal Girişimcilik Örnekleri

1.    Grameen Bank (Bangladeş)

Nobel Ödüllü Prof. Muhammad Yunus tarafından kurulan Grameen Bank, mikrofinans modelleriyle yoksullukla mücadelede öncü bir sosyal girişimdir. Banka, düşük gelirli bireylere teminatsız krediler sağlayarak onların ekonomik bağımsızlık kazanmalarına ve sürdürülebilir gelir kaynakları yaratmalarına olanak tanır.

    2.    TOMS Shoes (ABD)

TOMS, “One for One” iş modeliyle sosyal girişimciliğin küresel bir örneğidir. Satılan her ayakkabı karşılığında ihtiyacı olan bir çocuğa ayakkabı bağışlayarak hem iş dünyasında hem de sosyal alanda etkili bir değişim yaratmıştır. Şirket daha sonra temiz su ve sağlık hizmetlerine erişimi artırmak gibi projelere de yönelmiştir.

    3.    Armut.com (Türkiye)

Türkiye merkezli bir platform olan Armut.com, bireylerin temizlik, tamirat ve taşınma gibi hizmetlere kolayca erişmesini sağlar. Platform, özellikle küçük ölçekli girişimciler için iş fırsatları yaratarak istihdamı artırmakta ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunmaktadır.

    4.    Too Good To Go (Avrupa)

Gıda israfını önlemeye yönelik bir sosyal girişim olan Too Good To Go, restoranlar ve süpermarketlerdeki fazla gıdanın tüketicilere düşük fiyatlarla ulaşmasını sağlayan bir mobil uygulama geliştirmiştir. Bu girişim hem çevresel sürdürülebilirliği destekler hem de ekonomik fayda sağlar.

 5.    Bridge International Academies (Kenya)

Kenya merkezli bu sosyal girişim, düşük gelirli ailelerin çocuklarına uygun maliyetli ve kaliteli eğitim hizmetleri sunar. Teknolojiyi eğitim süreçlerine entegre ederek dezavantajlı toplulukların eğitimde fırsat eşitliğine erişimini hedefler.

    6.    Ecording (Türkiye)

Çevre dostu bir sosyal girişim olan Ecording, insansız hava araçları (dronlar) kullanarak erişimi zor bölgelere tohum topları atar ve ormanlaştırma çalışmalarına katkıda bulunur. Bu yenilikçi yaklaşım, iklim değişikliğiyle mücadelede etkili bir çözüm sunmaktadır.

    7.    Ashoka (Küresel)

Ashoka, dünya çapında sosyal girişimcileri destekleyen bir platformdur. Farklı alanlarda toplumsal sorunlara çözüm sunan bireyleri fonlayarak ve onlara ağ desteği sağlayarak sosyal etki yaratmayı amaçlar.

Bu girişimler, sürdürülebilir iş modelleriyle sosyal ve çevresel sorunlara yenilikçi çözümler sunarak dünya genelinde önemli değişimlere öncülük etmektedir. Bu itibarla, toplumların süper akıllı toplum evresine geçişinden sadece dijital teknolojik dönüşüm, akıllı sistemlere entegre olma, üretim ve tüketim kodlarının değişimini değil aynı zamanda içinde sosyal inovasyon-sosyal tasarım-yaratıcı düşüncenin da yer aldığı toplumsal sosyal dönüşümü de anlamalıyız.